MISTRZOWIE STOMATOLOGII

  1. Quo vadis, stomatologio, czyli where do you go, my dentistry?
    dr n. med. Konrad Walerzak
  2. Leczenie zespołowe w stomatologii
    dr n. med. Konrad Walerzak, lek. dent. Monika Walerzak
  3. Wpływ zespołowego leczenia stomatologicznego na parametry górnych dróg oddechowych
    dr n. med. Konrad Walerzak, lek. dent. Monika Walerzak

PRAKTYKA

  1. Kwas hialuronowy – zastosowanie w stomatologii
    lek. dent. Monika Urbaniak, lek. dent. Rafał Wiench, lek. dent. Monika Dawiec, lek. dent. Robert Malinowski
  2. Znaczenie zabiegów wstępnego postępowania protetycznego
    lek. dent. Michał Szewczyk, dr hab. n. med. Magłorzata Pihut
  3. Współczesne poglądy dotyczące cementowania prac protetycznych na implantach
    lek. dent. Borys Tomikowski
  4. Resorpcja zewnętrzna – późny objaw urazu zęba
    lek. dent. Paulina Osiecka, dr n. med. Anna Maria Oleksiejuk
  5. Materiały kompozytowe o właściwościach przeciwbakteryjnych
    lek. dent. Konrad Półtorak, lek. dent. Magdalena Podlewska, lek. dent. Aleksandra Szram, dr hab. n. med. Jerzy Sokołowski, prof. nadzw., dr hab. n. med. Monika Łukomska-Szymańska
  6. Nowotworowe komórki macierzyste raka płaskonabłonkowego
    lek. dent. Martyna Osiak, dr n. med. Dorota Szubińska-Lelonkiewicz, prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtowicz
  7. Metoda leczenia uszkodzonych zębów
    dr n. med. Grzegorz Chmiel, lek. dent. Katarzyna Calik, dr hab. n. med. Włodzimierz Więckiewicz, prof. nadzw.
  8. Stan przyzębia u kobiet ciężarnych
    dr n. med. Anna Stankiewicz-Szałapska, prof. dr hab. n. med. Anna J. Kurnatowska

PERYSKOP

  1. Hierarchia potrzeb a motywacja personelu
    Mariusz Oboda
  2. Doktorze, czy to są moje zęby?!
    dr n. med. Tomasz Maria Kercz

MISTRZOWIE STOMATOLOGII

  1. Quo vadis, stomatologio, czyli where do you go, my dentistry?
    dr n. med. Konrad Walerzak
  2. Leczenie zespołowe w stomatologii
    dr n. med. Konrad Walerzak, lek. dent. Monika Walerzak
  3. Wpływ zespołowego leczenia stomatologicznego na parametry górnych dróg oddechowych
    dr n. med. Konrad Walerzak, lek. dent. Monika Walerzak

PRAKTYKA

  1. Kwas hialuronowy – zastosowanie w stomatologii
    lek. dent. Monika Urbaniak, lek. dent. Rafał Wiench, lek. dent. Monika Dawiec, lek. dent. Robert Malinowski
  2. Znaczenie zabiegów wstępnego postępowania protetycznego
    lek. dent. Michał Szewczyk, dr hab. n. med. Magłorzata Pihut
  3. Współczesne poglądy dotyczące cementowania prac protetycznych na implantach
    lek. dent. Borys Tomikowski
  4. Resorpcja zewnętrzna – późny objaw urazu zęba
    lek. dent. Paulina Osiecka, dr n. med. Anna Maria Oleksiejuk
  5. Materiały kompozytowe o właściwościach przeciwbakteryjnych
    lek. dent. Konrad Półtorak, lek. dent. Magdalena Podlewska, lek. dent. Aleksandra Szram, dr hab. n. med. Jerzy Sokołowski, prof. nadzw., dr hab. n. med. Monika Łukomska-Szymańska
  6. Nowotworowe komórki macierzyste raka płaskonabłonkowego
    lek. dent. Martyna Osiak, dr n. med. Dorota Szubińska-Lelonkiewicz, prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtowicz
  7. Metoda leczenia uszkodzonych zębów
    dr n. med. Grzegorz Chmiel, lek. dent. Katarzyna Calik, dr hab. n. med. Włodzimierz Więckiewicz, prof. nadzw.
  8. Stan przyzębia u kobiet ciężarnych
    dr n. med. Anna Stankiewicz-Szałapska, prof. dr hab. n. med. Anna J. Kurnatowska

PERYSKOP

  1. Hierarchia potrzeb a motywacja personelu
    Mariusz Oboda
  2. Doktorze, czy to są moje zęby?!
    dr n. med. Tomasz Maria Kercz

Resorpcja zewnętrzna

późny objaw urazu zęba

Opis przypadku

PRACA RECENZOWANA

Streszczenie: Resorpcja zęba to proces niszczenia tkanek twardych zęba przez osteoklasty, cementoklasty lub zębinoklasty, występujący w następstwie działania czynników fizjologicznych lub patologicznych. Zwykle jest to proces powolny, przewlekły, stale postępujący i wykrywany przypadkowo na zdjęciach RTG. Jego przebieg jest bezobjawowy, a pacjenci, u których występuje, nie zgłaszają żadnych dolegliwości bólowych.

W pracy opisano przypadek długotrwałej obserwacji i leczenia 14-letniego pacjenta, u którego, w następstwie urazu doznanego w lipcu 2011 roku, doszło do całkowitego zwichnięcia zęba 11, zaś późnym efektem urazu było wystąpienie resorpcji zewnętrznej korzenia.

Słowa kluczowe: resorpcja zewnętrzna zapalna, MTA, powikłania pourazowe, ankyloza

Abstract: Tooth resorption is a process of destruction of hard dental tissues caused by osteoclasts, cementoclasts and dentinoclasts, which takes place as a result of exposure to physiological or pathological factors. It is usually a slow, chronic and constantly progressive process, which is detected by coincidence on radiographs. Patients do not report any pain due to the asymptomatic course of resorption.

The article presents a case of long-term observations and treatment of a 14-year-old patient who sustained avulsion of tooth 11 in July 2011, while a late effect of this injury was the occurrence of external root resorption.

Keywords:  external inflammatory resorption, MTA, post-traumatic complication, ankylosis

lek. dent. Paulina Osiecka,
dr n. med. Anna Maria Oleksiejuk

Poradnia Stomatologii Zachowawczej,
Regionalne Centrum Stomatologii,
Wojewódzki Szpital Zespolony
im. Ludwika Rydygiera w Toruniu
Kierownik: lek. dent. Irena Warniełło-Filipiak

Adres korespondencyjny,
mailing address:

lek. dent. Paulina Osiecka
Poradnia Stomatologii Zachowawczej,
Wojewódzki Szpital Zespolony
im. L. Rydygiera
ul. Konstytucji 3 Maja 42,
87-100 Toruń
tel.: 609 325 060

e-mail: 
p.osieck@gmail.com

 

Wprowadzenie

Resorpcja zęba to proces niszczenia tkanek twardych zęba przez osteoklasty, cementoklasty lub zębinoklasty, występujący w następstwie działania czynników fizjologicznych (resorpcja fizjologiczna) lub patologicznych (resorpcja patologiczna).

W zębach mlecznych resorpcja fizjologiczna poprzedza wymianę uzębienia. Resorpcja patologiczna może występować w uzębieniu mlecznym, jak i w stałym. Może być ona wynikiem szeregu czynników: ostrych lub przewlekłych urazów mechanicznych, stanów zapalnych miazgi i tkanek okołowierzchołkowych, wybielania zębów; może też występować w przebiegu niektórych chorób ogólnoustrojowych. Resorpcje zewnętrzne towarzyszą następującym jednostkom chorobowym: choroba Pageta, choroba Gauchera, zespół Turnera, zespół Kabuki, niedoczynność i nadczynność przytarczyc. Z kolei resorpcje wewnętrzne występować mogą w nadczynności przytarczyc, półpaścu, zaburzeniach czynności wątroby, nadciśnieniu, miażdżycy, awitaminozach [1, 2]. Zwykle jest to proces powolny, przewlekły, stale postępujący i wykrywany przypadkowo na zdjęciach RTG. Jego przebieg jest bezobjawowy, w związku z czym pacjenci, u których występuje, nie zgłaszają żadnych dolegliwości bólowych [1, 3].

W warunkach fizjologicznych tkanka kostna ulega ciągłej przebudowie, a twarde tkanki zęba pozostają nienaruszone. Dzieje się tak dzięki równowadze między aktywnością osteoklastów i osteoblastów, a także osseomukoidu (precement), cementoblastów, prezębiny i odontoblastów [4, 5]. Proces resorpcji inicjowany jest przez zaburzenie warunków fizjologicznych. Niektóre hormony i cytokiny są czynnikami proresorpcyjnymi stymulującymi osteoklasty do aktywności. Są to m.in. parathormon, witamina D3, interleukina 1, interleukina 6, interleukina 11, TNF, LIF, kortykosterydy.

Czynnikami antyresorpcyjnymi są: estrogen, kalcytonina, BMP, TGF, interleukina 17, PDGF, wapń [1].

Ze względu na umiejscowienie resorpcję dzieli się na wewnętrzną – rozpoczynającą się w zębinie i zewnętrzną – rozpoczynającą się w cemencie korzeniowym. Zdarza się, że resorpcje te mogą występować jednocześnie. Ze względu na rozległość procesu chorobowego wyróżnia się resorpcję powierzchowną oraz głęboką (penetrującą).

W pracy opisano przypadek 14-letniego pacjenta, u którego w następstwie urazu doznanego w lipcu 2011 roku doszło do całkowitego zwichnięcia zęba 11. Późnym efektem urazu było wystąpienie resorpcji zewnętrznej korzenia.

Opis przypadku

W lipcu 2011 roku do Poradni Stomatologii Dziecięcej Regionalnego Centrum Stomatologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. Ludwika Rydygiera w Toruniu zgłosił się pacjent, lat 14, z rodzicami. Powodem zgłoszenia był mnogi uraz zębów.

Badaniem wewnątrzustnym stwierdzono całkowite wybicie zęba 11, odłamanie korony zęba 21 na wysokości około ⅓ od brzegu siecznego (bez obnażenia miazgi) oraz uraz zęba 22 w postaci odłamania fragmentu korony zęba w obrębie szkliwa i zębiny, również bez obnażenia miazgi. Ząb 11 z odłamanym kątem siecznym mezjalnym został po urazie zawinięty w jałowy gazik i był przechowywany w środowisku suchym.

Wykonane przed replantacją zdjęcie RTG nie uwidoczniło złamania wyrostka zębodołowego. Ząb 11, przygotowany zgodnie z zasadami stosowanymi w replantacji opóźnionej, został wprowadzony do zębodołu i unieruchomiony za pomocą szyny drucianej i materiału kompozytowego typu flow na okres 14 dni. Szynę kompozytowo-drucianą zamocowano na powierzchniach wargowych zębów 13, 12, 11, 21, 22, 23 metodą kombinowaną własnego pomysłu (ryc. 1, 2).

Pacjent zgłaszał się regularnie na badania kontrolne, początkowo co tydzień, a po upływie pierwszego miesiąca – co dwa miesiące. Podczas kolejnych kontroli chłopiec nie zgłaszał występowania dolegliwości bólowych, zaś pozostałe zęby nie dawały objawów mogących świadczyć o obumieraniu ich miazgi.

W grudniu 2013 roku pacjent zgłosił się na wizytę kontrolną, podczas której zostało wykonane zdjęcie radiologiczne zębów 11 i 21. Pacjent był w trakcie leczenia ortodontycznego aparatem stałym, dlatego badanie ruchomości zęba nie było możliwe. Nie stwierdzono patologicznych kieszonek przyzębnych oraz zmian na błonie śluzowej wyrostka zębodołowego szczęki w okolicy zęba 11. Ząb nie reagował na opukiwanie pionowe i poziome; objaw Owińskiego ujemny.

Po analizie RTG stwierdzono obecność zatarcia obrazu wierzchołka korzenia zęba 11 ze skróceniem jego długości w porównaniu z zębem 21. Opiekunów uprzedzono o konieczności podjęcia interwencji leczniczej, polegającej na ponownym leczeniu endodontycznym z wykorzystaniem materiału MTA. Poinformowano o możliwych powikłaniach i niepowodzeniu. Po wykonaniu trepanacji i usunięciu gutaperki z kanału korzeniowego wykonano pomiar długości roboczej kanału przy pomocy endometru, który okazał się być niemiarodajny oraz „na odczucie pacjenta”. Kanał opracowano chemo-mechanicznie (płukanie 0,9% NaCl i 2% NaOCl) na długość 18 mm. Do kanału wprowadzono nietwardniejący preparat wodorotlenkowo-wapniowy, do komory założono watkę, a otwór trepanacyjny wypełniono fleczerem.

Podczas kolejnej wizyty pacjent nie zgłaszał dolegliwości bólowych. Usunięto opatrunek z kanału, przepłukano 0,9% NaCl oraz 5,25% NaOCl. Ponownie wykonano pomiar długości roboczej i opracowano kanał chemo-mechanicznie na długość 18 mm narzędziem o średnicy 70 wg ISO i na 17 mm narzędziem o średnicy 80 wg ISO. Następnie do kanału w okolicy wierzchołka założono Cutanplast (matryca) i MTA. Do kanału wprowadzono wilgotny sączek papierowy. Zrąb koronowy wypełniono fleczerem. Pacjenta skierowano na RTG celem oceny aplikacji MTA (ryc. 3).

Podczas następnej wizyty pacjent nie zgłaszał dolegliwości bólowych. Na RTG stwierdzono niewielką ilość MTA w okolicy wierzchołka. Podczas próby usunięcia resztek MTA z kanału nastąpiło rozszczelnienie wyżej wymienionego materiału w okolicy okołowierzchołkowej. Ponownie założono Cutanplast (matryca) i materiał MTA o grubości 4 mm. Do kanału włożono wilgotną, sterylną watkę, a zrąb koronowy wypełniono fleczerem. Wykonano zdjęcie RVG, na którym widoczna była okolica okołowierzchołkowa zęba 11, homogennie wypełniona materiałem cieniującym.

W trakcie kolejnej wizyty pacjent nie zgłaszał dolegliwości bólowych. Usunięto opatrunek, oczyszczono kanał z resztek MTA, przeprowadzono płukanie 0,9% NaCl oraz 5,25% NaOCl. Sprawdzono twardość i szczelność materiału MTA narzędziem o średnicy 80 wg ISO. Kanał dopełniono metodą kondensacji pionowej gutaperki na ciepło. Na ujście kanałowe założono materiał szkłojonomerowy. Zrąb koronowy wypełniono materiałem kompozytowym.

Pacjent zgłosił się ponownie po upływie trzech miesięcy. Nie zgłaszał występowania dolegliwości bólowych ani ruchomości zęba 11. Wykonane zdjęcie RTG kontrolne nie ujawniło wyraźnego zahamowania procesu resorpcji (ryc. 4).

Po upływie 18 miesięcy, po ponownym leczeniu endodontycznym pacjent zgłosił się na wizytę kontrolną. Nie zgłaszał występowania dolegliwości bólowych ani ruchomości zęba 11. Wykonane zdjęcie RTG kontrolne ujawniło brak wyraźnych oznak stanu zapalnego oraz zahamowanie procesu resorpcji (ryc. 5). Pacjent pozostaje pod stałą opieką Poradni.

Omówienie

Resorpcja zewnętrzna, zwana również resorpcją korzenia, zawsze zaczyna się od cementu korzeniowego i jest spowodowana zaburzeniem równowagi między osteoklastami, cementoblastami i cementoidem. Po obumarciu cementoblastów cement, który przestaje być odżywiany, obumiera i staje się podatny na niszczące działanie osteoklastów [1, 3].

W oparciu o objawy kliniczne i obraz patologiczny Ne i wsp. [6] podzielili resorpcje zewnętrzne na cztery kategorie:

  • zewnętrzną powierzchowną,
  • zewnętrzną zapalną resorpcję korzenia,
  • resorpcję wymienną – zastępczą,
  • ankylozę.

Zewnętrzną zapalną resorpcję korzenia podzielono zaś na:

  • resorpcję przyszyjkową z żywą lub martwą miazgą,
  • zewnętrzną resorpcję wierzchołka korzenia.

Na zdjęciu RTG resorpcja zewnętrzna różni się od wewnętrznej tym, że jest niesymetryczna, ma nieregularny zarys, postrzępione brzegi oraz sprawia wrażenie nakładania się na kanał bez deformacji jego światła [1, 3].

W wyniku urazu dochodzi do uszkodzenia ozębnej oraz cementu korzeniowego, co jest czynnikiem pobudzającym proces resorpcji. W przypadku replantacji rozwój zewnętrznej resorpcji zapalnej (a taka wystąpiła u leczonego pacjenta) jest uzależniony od:

  • wieku pacjenta i stopnia rozwoju okolicy okołowierzchołkowej zęba,
  • wielkości uszkodzenia ozębnej,
  • czasu replantacji,
  • zakażenia powierzchni cementu,
  • współistnienia zakażonej miazgi.

Jeśli w wyniku urazu dojdzie do zniszczenia ponad 20% włókien ozębnej, gojenie następuje poprzez ankylozę. Wynikiem tego procesu jest zrośnięcie zęba z zębodołem, brak ruchomości, metaliczny dźwięk w trakcie opukiwania, brak widocznej szpary ozębnej na RTG. Wskutek urazu może dojść także do wystąpienia resorpcji zastępczej – wymiennej, w wyniku której dochodzi do zastępowania tkanek zęba przez tkankę kostną. W ankylozie, w odróżnieniu od resorpcji wymiennej, nie stwierdza się tkanki łącznej między kością a zębiną korzeniową i cementem [1, 3]. U dzieci zęby ankylotyczne mogą hamować rozwój kości wyrostka zębodołowego żuchwy lub szczęki. W miarę wzrostu podłoża zęby z ankylozą ulegają reinkluzji, ponieważ stanowią integralną część kości. Taka sytuacja grozi powstaniem zgryzu otwartego i zaburzeń estetyki oraz funkcji. Dlatego ważne jest rozważenie podejmowania zabiegu replantacji u dzieci przed 11. rokiem życia, u których skok wzrostowy jeszcze nie nastąpił [7].

Przed przystąpieniem do leczenia resorpcji należy przeprowadzić dokładne badanie podmiotowe i przedmiotowe pacjenta oraz badania dodatkowe (np. badanie RTG). Leczenie resorpcji zewnętrznej powierzchownej należy rozpocząć od wyeliminowania czynnika wywołującego tę resorpcję, a następnie pozostawić ząb pod stałą obserwacją. Stwierdzenie postępu resorpcji jest wskazaniem do podjęcia leczenia endodontycznego lub – jeśli kanał został wcześniej wypełniony – leczenia chirurgicznego.

Obecnie najskuteczniejszą metodą leczenia zewnętrznych resorpcji zapalnych jest długoczasowe (do 10 miesięcy) stosowanie nietwardniejących past na bazie wodorotlenku wapnia. W opisanym przez Mielnik-Błaszczak i Michałowskiego [8] przypadku autorzy zastosowali leczenie resorpcji poprzez jednoczesne użycie ozonu i preparatu na bazie wodorotlenku wapnia ze skutkiem pozytywnym, objawiającym się zahamowaniem procesu resorpcji. Wysoki odczyn pH wodorotlenku wapnia wywołuje neutralizację kwaśnego środowiska w miejscu stanu zapalnego, hamuje działanie kwasu mlekowego, kolagenazy i fosfatazy kwaśnej oraz pobudza fosfatazę zasadową do działania. Ma również właściwości bakteriobójcze i osuszające. Coraz częściej stosowanym materiałem do wypełniania kanałów korzeniowych jest MTA (Mineral Trioxide Aggregate) – konglomerat tlenków metali, używany do odbudowy ubytków zębiny, cementu i kości [3]. Materiał MTA jest biozgodny, ma dobre przyleganie brzeżne, nie ulega resorpcji, działa odontotropowo i przeciwbakteryjnie [1, 9] oraz wykazuje lepszą wytrzymałość mechaniczną od past na bazie wodorotlenku wapnia. Resorpcja zapalna zewnętrzna jest widoczna na RTG już po 2–4 tygodniach od urazu [7]. Ząb po leczeniu endodontycznym należy kontrolować radiologicznie. Zastosowanie MTA w leczeniu zewnętrznych resorpcji zapalnych zaprezentowały w swojej pracy Lempe i Markunina [10]. Autorki opisują gojenie zmian okołowierzchołkowych i zahamowanie procesu resorpcji zewnętrznej zapalnej u 35-letniego pacjenta po wypełnieniu kanału materiałem MTA. W przypadku pacjenta opisywanego w niniejszej pracy postanowiono wykonać ponowne leczenie endodontyczne i wypełnić kanał częściowo materiałem MTA, wykorzystując tym samym potencjał tego materiału do hamowania procesu resorpcji.

Brak spodziewanego efektu leczenia zachowawczego resorpcji zewnętrznej jest wskazaniem do leczenia chirurgicznego [1]. Polega ono na nacięciu płata śluzówkowo-okostnowego i, po dostaniu się do ubytku kostnego wywołanego resorpcją, usunięciu ziarniny zapalnej. Jeżeli wykonanie takiego zabiegu jest niemożliwe (np. z przyczyn technicznych), należy ostrożnie wykonać ekstrakcję zęba z resorpcją zewnętrzną, zewnątrzustnie oczyścić korzeń ze zmian, uzupełnić resorpcję i replantować. Przypadek opisany przez Sobczaka i wsp. [11] prezentuje postępowanie zachowawcze i chirurgiczne w leczeniu resorpcji zapalnej wierzchołka korzenia zęba jako powikłania pourazowego. Wobec nieskuteczności przeprowadzonego leczenia endodontycznego wspomaganego laseroterapią, w celu utrzymania zęba w jamie ustnej autorzy wykonali zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu ziarniny z okolicy okołowierzchołkowej i sterowanej regeneracji kości.

Leczenie ankylozy – resorpcji zastępczej – u dzieci w wieku rozwojowym jest często bardzo trudne ze względu na ciągły progres zmiany, mimo prowadzonego leczenia zachowawczego. Można ją stwierdzić na zdjęciu RTG w okresie od 6 miesięcy do 1 roku od zabiegu replantacji. W tym przypadku powinno być prowadzone leczenie interdyscyplinarne – chirurgiczne, ortodontyczne i protetyczne. U dorosłych nie podejmuje się żadnej interwencji.

Według Jurczak i wsp. [7], aby zapobiec ankylozie zęba u dzieci w wieku rozwojowym, można zastosować jedną z następujących metod leczenia: ekstrakcję, reimplantację z zaopatrzeniem korzenia zęba preparatem Emdogain, Alendronate lub autotransplantację. Natomiast w leczeniu następstw ankylozy stosuje się dekoronację, augmentację kości i osteodystrakcję.

Wnioski

Leczenie resorpcji zapalnych tkanek twardych zęba jest trudne ze względu na częsty brak objawów subiektywnych, trudną diagnostykę oraz niską przewidywalność leczenia. Ze względu na duże prawdopodobieństwo występowania resorpcji zapalnej po doznanym urazie należy zawsze uprzedzić pacjenta o możliwości wystąpienia tego powikłania i konieczności zgłaszania się na wizyty kontrolne, aby wykryć ewentualne pierwsze oznaki resorpcji.

Praca w redakcji: 15.07.2014
Praca po recenzji: 03.02.2016
Praca skierowana do druku: 18.02.2016

  1. Arabska-Przedpełska B., Pawlicka H.: Współczesna endodoncja w praktyce. Wydawnictwo Bestom DENTOnet.pl, Łódź 2011.
  2. Cholia S.S., Wilson P.H., Makdissi J.: Multiple idiopathic external apical root resorption: report of four cases. Dentomaxillofac. Radiol., 2005, 34, 4: 240–246.
  3. Barańska-Gachowska M.: Endodoncja wieku rozwojowego i dojrzałego. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2011.
  4. Heueisen H., Heidemann D.: Resorpcje – rzadkość w endodoncji? Endodoncja.pl, 2010, 3, 7: 20–22.
  5. Andreasen J.O., Andreasen J.M., Andersson L.: Textbook and color atlas of traumatic injuries to the teeth. Blackwell, Oxford 2007.
  6. Ne R.F., Witherspoon D.F., Gutman J.L.: Tooth resorption. Quintessence Int., 1999, 30, 1: 9–25.
  7. Jurczak A. i wsp.: Resorpcja zewnętrzna zamienna korzenia zęba jako późne powikłanie pourazowe u pacjentów w wieku rozwojowym. Implantoprotetyka, 2009, 37, 4: 41–43.
  8. Mielnik-Błaszczak M., Michałowski A.: Posttraumatic external apical root resorption – case and treatment report. Dent. Med. Probl., 2009, 46, 2: 256–259.
  9. Łuczaj-Cepowicz E.: Mineral Trioxide Aggregate (MTA) – właściwości i możliwości zastosowania klinicznego w stomatologii – przegląd literatury. Stomatol. Współczesna, 2010, 17, 4: 45–50.
  10. Lempe B., Markunina M.: Using MTA in the treatment of internal and external root resorption of permanent teeth – report on own observation. J. Stomatol., 2013, 66, 1: 103–112.
  11. Sobczak M. i wsp.: Postępowanie zachowawcze i chirurgiczne w leczeniu trudnego przypadku po urazie zęba niedojrzałego – opis przypadku. Dent. Med. Probl., 2003, 40, 2: 445–449.

Czytaj również